Choroby tarczycy

Tarczyca to gruczoł, w którym powstają i magazynowane są hormony – tyreoglobulina, która jest prekursorem tyroksyny T4 i trójjodotyroniny T3. Zlokalizowane są tutaj także komórki C, które produkują kalcytoninę, biorącą udział w gospodarce wapniowo – fosforanowej.

Tak naprawdę TSH (tyreotropina) nie jest hormonem tarczycy, a przysadki mózgowej, dokładniej jej przedniego płata.

Aby powstała tyreoglobulina potrzebna jest tyrozyna, aminokwas egzogenny, którego znajdziemy w białku (jaja, mięso, ryby). Dalej następuje jodowanie tyrozyny za pośrednictwem tyreoperoksydazy. Można więc wysnuć wniosek, że osoby, które w swoim jadłospisie mają zbyt niską podaż produktów białkowych, mogą mieć problem z chorobami tarczycy. I tak jest, prawidłowa podaż tyrozyny wpływa na funkcje tarczycy i przysadki mózgowej. Jednak organizm potrafi syntetyzować tyreoglobulinę przy odpowiedniej podaży fenyloalaniny w diecie (nasiona roślin strączkowych, orzechy, nabiał).

Tyrozyna + jod      —->     tyreoglobulina T3 i T4

No więc po co to TSH?

Przede wszystkim TSH pobudza tarczycę do syntezy hormonów.

TRH (tyreoliberyna)        —>        TSH (tyreotropina)    —>            T3 i T4

Pod wpływem działania TSH powstaje ok 20% T3 i 60% T4. Tyroksyna T4 dostaje się do krwiobiegu w 99,9% jako kompleks z białkiem, natomiast 0,1% krąży we krwi w postaci wolnej jako FT4 – jest to forma aktywna, dlatego badamy zawsze ten parametr. Można mieć dużo T4 całkowitego, a mało wolnego, co też będzie skutkować problemami w funkcjonowaniu organizmu. Co ciekawe bardziej aktywny jest T3, to on powoduje, że mamy energię, że nie wypadają nam włosy itp. T3 ważniejsze, a tarczyca produkuje go mniej! Jak to rozwiązać? Organizm jest bardzo mądry, dlatego przede wszystkim w wątrobie, ale także w jelitach i nerkach, następuje konwersja T4 do T3 przez odłączenie jednego atomu jodu. Do tego procesu niezbędna jest odpowiednia podaż cynku, selenu, żelaza i magnezu. Proces oddzielenia atomu jodu od T4 zachodzi przy udziale enzymów dejodynaz – ich aktywność zwiększana jest również przez TSH.

Czynniki obniżające konwersję T4 w T3:

• Niedobory witaminowe
• Stosowanie β-blokerów, antykoncepcji
• Warzywa wolotwórcze w nadmiarze
• Nadmiar soi
• Zbyt długa redukcja
• Przetrenowanie
• Przejadanie się
• Otyłość
• Nadmiar alkoholu
• Nadmiar stresu

Czynniki zwiększające konwersję T4 w T3:

• Wysoki poziom kortyzolu
• Sterydy
• Stres
• Przetrenowanie
• Zbyt mała podaż kaloryczna
• Nadmiar estrogenu
• Niedobory żywieniowe

Jeśli chodzi o funkcje T3 i T4 to ogólnie można powiedzieć, że wpływają na metabolizm organizmu. Duże ilości T4 (które występują przy nadczynności) mogą przyspieszać PPM nawet o 60-100%.

Najczęściej występujące choroby tarczycy to:

• Niedoczynność tarczycy
• Nadczynność tarczycy
• Hashimoto

NIEDOCZYNNOŚĆ I HASHIMOTO

Niedoczynność to choroba, która cechuje się niedoborem hormonów T3 i T4 lub ich niedostatecznym działaniem co wpływa na obniżenie tempa przemian metabolicznych. Najczęstsze objawy to:

• Osłabienie
• Senność
• Narastające zmęczenie
• Przyrost masy ciała
• Marznięcie (obniżona termogeneza)
• Wypadanie włosów

Niedoczynność tarczycy może być związana z uszkodzeniem gruczołu tarczycowego (postać pierwotna) lub z dysfunkcją przysadki mózgowej (obniżenie wydzielana TSH) lub podwzgórza (obniżenie TRH) (postać wtórna).

Najczęściej występującą postacią pierwotną jest choroba Hashimoto, choroba o podłożu autoimmunologicznym i charakteryzuje się wytwarzaniem przez układ immunologiczny przeciwciał w stosunku do peroksydazy tarczycowej (a-TPO) i tyreoglobulinie (a-TG), co powoduje zanik komórek pęcherzykowych tarczycy i jej niedoczynność.

W diecie osób chorych na niedoczynność tarczycy, czy Hashimoto towarzyszy niedobór selenu, cynku, żelaza, witaminy D. Żeby dobrze zrozumieć chorobę to po krótce wytłumaczę jaki jest udział tych składników odżywczych.

Selen wchodzi w skład enzymów – dejodynaz, które uczestniczą w przemianach T3 do T4. Przy niedoborze selenu konwersja T4 do T3 jest utrudniona i następuje deficyt T3. Deficyt selenu powoduje też mniejszą aktywność tarczycy oraz może być przyczyną złej przyswajalności jodu. Selen znajdziemy przede wszystkim w nasionach roślin strączkowych, czosnku, grzybach, orzechach brazylijskich.

Cynk to pierwiastek niezbędny do syntezy i prawidłowego funkcjonowania tyroksyny T4. Jest też składnikiem białek receptorowych T3, co wpływa na upośledzenie wiązania tego hormonu. Konsekwencja niedoboru Zn to obniżenie T3 i T4 co nasila objawy niedoczynności. Niedobory mogą wynikać z nieprawidłowej, mało urozmaiconej diety. Głównym źródłem cynku są produkty zbożowe, mięso i jego przetwory, nasiona lnu, pestki dyni.

Żelazo jest elementem enzymu peroksydazy tarczycowej, która aktywuje przemiany tyreoglobuliny do T3 i T4. Niedobór więc powoduje zmniejszenie syntezy hormonów, wzrost wydzielania TSH, powiększenie tarczycy i rozwój niedoczynności.

Jeśli chodzi o dietę i żelazo to wyróżniamy:

• Fe hemowe – pochodzące w produktów mięsnych i wchłaniane jest w ok 70-80%
• Fe niehemowe – pochodzące z produktów roślinnych, wchłaniane w ok 30%

Jod – główny problem jaki może powodować suplementacja jodem to wzrost przeciwciał a-TPO. W Hashimoto ten enzym jest celem ataku, dzieje się tak przy braku selenu, dlatego jod podajemy z selenem. Z drugiej strony suplementacja jodem może powodować nadczynność, więc nigdy nie robimy tego na własną rękę, tylko po konsultacji w endokrynologiem.

Teraz na warsztat weźmiemy ZWIĄZKI GOITROGENNE (wolotwórcze), zmniejszają one wchłanianie jodu,  hamują aktywność peroksydazy tarczycowej (TPO). Możemy wymienić tutaj m.in.:

• Warzywa kapustne – kalafior, kapusta, jarmuż, brokuły. Absolutnie nie można zupełnie wykluczyć tych produktów, tym bardziej, że obróbka termiczna zmniejsza zawartość goitrogenów o ok 30%.
• Soja i jej przetwory – wpływa na hamowanie syntezy hormonów tarczycy
• Orzeszki ziemne – moczenie ich przed spożyciem zmniejsza zawartość związków goitrogennych.

Bez wpływu na działanie tarczycy nie pozostają kwasy tłuszczowe n-3, które działają przeciwzapalnie. Znajdziemy je między innymi w olejach roślinnych , rybach, orzechach. Mówimy tu o AHA (Kwas α- linolenowy), DHA (dokozaheksaenowy), EPA (eikozapentaenowy). Ważny jest też odpowiedni stosunek n:3 do n:6.

Nieodłącznym elementem jest też regularność spożywania posiłków, która przyspieszy metabolizm. Jeśli pacjent ma nadwagę lub cierpi na otyłość niezbędny jest spadek masy ciała. Natomiast odpowiednia podaż płynów przyspieszy metabolizm, a także w połączeniu z odpowiednią ilością wody będzie zapobiegać zaparciom. Unikamy produktów przetworzonych, kwasów tłuszczowych, dbamy o to by dieta była urozmaicona.

Wyłączenie glutenu przy chorobie Hashimoto, wdraża się gdy mamy podłoże celiakalne, czyli kiedy celiakia (choroba trzewna) współistnieje z Hashimoto.

Bardzo ważne jest też zadbanie o mikrobiotę jelitową ponieważ dysbioza jelitowa może nasilać objawy. W jelitach zachodzi także konwersja T4 do T3.

NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY

To sytuacja odwrotna do niedoczynności – występuje tu nadmiar hormonów tarczycy. Objawy to przede wszystkim:

• Przyspieszona praca serca
• Nadmierna potliwość
• Problemy sercowo –naczyniowe
• Chudnięcie
• Skłonności do biegunek

Przy nadczynności tarczycy wiele zaleceń jest takich samych jak w innych chorobach tarczycy. Więc co ją „wyróżnia”?

Na pewno podaż kaloryczna zwiększona o ok. 15-25% ze względu na zwiększenie PPM. Musimy zwrócić uwagę na większe ilości węglowodanów i białka – czasem nawet do 1,7 – 2,0 g/kg m.c., chroni to przed ubytkiem masy mięśniowej. Jednak nie możemy przesadzić z podażą białka ponieważ białko jeszcze bardziej może przyspieszyć metabolizm.

Przy nadczynności goitrogeny mogą być wykorzystane do zmniejszenia wydzielania hormonów tarczycy, natomiast musimy unikać stymulantów takich jak np. kofeina, efedryna czy guarana. Może okazać się, że niezbędne jest suplementowanie witaminy D. Przy nadczynności wysyłek fizyczny jeszcze bardziej może „podkręcić” metabolizm, jednak jego zminimalizowanie może być trudne ze względu na ciągłe pobudzenie pacjenta.

Bibliografia

1. Ihnatowicz P., Ptak E., Rozszyfruj swoją krew. Bydgoszcz, 2018, POZKAL
2. Tuchendler D., Bolanowski M., Rola osteoprotegeryny i witaminy D w patologii tarczycy, Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom 60; 6/2009
3. Traczyk W., Fizjologia człowieka w zarysie, PZWL, 2010